សាវតារ និង តួនាទី
លោក John Stephen Morris គឺជាអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិអូស្ត្រាលី ដែលសិក្សាអំពីកិច្ចការអន្តរជាតិ និងប្រវត្តិសាស្ត្រ និង ជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ “ហេតុអ្វីបានជាវៀតណាមឈ្លានពានកម្ពុជា” និង អត្ថបទនានាស្តីពីបទពិសោធន៍របស់គាត់ជាមួយនឹងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩
1
គាត់បានផ្តល់សក្ខីកម្មក្នុងនាមជាអ្នកជំនាញក្នុងសំណុំរឿង ០០២/០២ ស្តីពីទំនាក់ទំនងវៀតណាម-កម្ពុជា ជម្លោះប្រដាប់អាវុធ និង ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា ឬ កា.ហ៊្សេ.បេ
2
។
លោក Morris បានមកទស្សនាតំបន់គ្រប់គ្រងដោយពួកឧទ្ទាមកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ១៩៨៣ និង បានជួបជាមួយមេដឹកនាំផ្សេងៗ ដូចជា អៀង សារី និង សម្តេច នរោត្តម សីហនុ
3
។ គាត់បានចូលមើលបណ្ណសារអតីតបក្សកុម្មុយនីស្តសហភាពសូវៀត ស្តីពីប្រវត្តិនៃសង្គ្រាមវៀតណាម និង សង្គ្រាមកម្ពុជា
4
។ បណ្ណសារទាំងនោះមានឯកសារកុម្មុយនីស្តវៀតណាម និង បទសម្ភាសន៍ ឬការពិភាក្សាធ្វើឡើងដោយមន្ត្រីសូវៀតអំពីបញ្ហាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា
5
។ លោក Morris បានបញ្ជាក់ថា វៀតណាម ដែលបានទទួលការបណ្តុះបណ្តាលពី សូវៀត និង ចិន រាប់ទសវត្សរ៍មកហើយនោះ មានជំនាញជាងកម្ពុជាទាក់ទងនឹងសិល្បៈនៃការឃោសនា
6
។
ទំនាក់ទំនងវៀតណាម-កម្ពុជា
លោក Morris បានពន្យល់ថាទឹកដីវៀតណាមបានមកពីការឈ្លានពានទឹកដីដែលគ្រប់គ្រងដោយក្រុមជាតិ
ពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ចាម និង កម្ពុជា
7
។ វៀតណាមគិតថាឥណ្ឌូចិនជាកន្លែងដែលពួកគេមានប្រៀបលើ ឡាវ និង កម្ពុជា ខាងផ្នែកដឹកនាំ
8
។ ទស្សនៈសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិនទាំងមូល ដែលផ្តួចផ្តើមឡើងក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ គឺជាកាតាលីករណែនាំ និង ជាកត្តាជំរុញអាកប្បកិរិយារបស់វៀតណាមចំពោះប្រទេសកម្ពុជាក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មក
9
។ លោក Morris បានរំលឹកថា បានអានរបាយការណ៍ឆ្នាំ១៩៧៣ នៅក្នុងបណ្ណាសារសូវៀតអំពីគោលដៅរបស់ទីក្រុងហាណូយក្នុងការ “ជំនួសរបបប្រតិកិរិយានៅទីក្រុងសៃហ្កន់ ទីក្រុងវៀង ចាន់ និង ទីក្រុងភ្នំពេញ” និង ក្នុង “ការប្តូរទៅកាន់ការបង្កើតសហព័ន្ធប្រទេសឥណ្ឌូចិន”
10
។ រហូតមកទល់ពេលថ្មីកន្លងទៅនេះ ស្មារតីជាតិនិយមវៀតណាម នៅតែមានចរិតវាតទីនិយម
11
។ ពួកគេមានទស្សនៈមើលងាយចំពោះប្រជាជនកម្ពុជាថាអន់ជាងខ្លួន បើទោះជាពួកគេមិនបានបញ្ចេញឲ្យឃើញជាសាធារណៈ និង ជាចំហរក៏ដោយ
12
។
ដើមកំណើតនៃចលនាកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា ចាប់ផ្តើមតាំងពីការបង្កើតបក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាមដោយហូជី មិញ ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៩៣០
13
។ នៅឆ្នាំ១៩៥១ វៀតណាមបានបង្កើត សាខាបក្ស-កុម្មុយនិស្តនៅកម្ពុជា និងឡាវ ដែលមានជនជាតិខ្មែរឬ ឡាវតិចតួច ហើយមានភាគច្រើនជាប្រជាជនដែលមានវប្បធម៌លាយឡំជាមួយវៀតណាម
14
។ ចាប់ពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ ដល់ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ វិធីសាស្ត្រដែលវៀតណាមមានជាយូរមកហើយដែលយកគំរូតាមសហភាពសូវៀត គឺត្រូវប្រើមនុស្សដែលវៀតណាមចាត់ទុកថាស្មោះត្រង់ឲ្យបង្កើតបក្សកុម្មុយនីស្តនៅក្នុងប្រទេសផ្សេងទៀត
15
។
នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៧០ បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា (“ប.ក.ក”) និង វៀតណាម មានគោលបំណងផ្សេងៗគ្នា៖ បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជាចង់ផ្តួលរំលំ សម្តេច សីហនុ ចំណែកវៀតណាមចង់ទុកព្រះអង្គឱ្យកាន់អំណាច ដើម្បីប្រើប្រាស់ប្រទេសកម្ពុជាជាតំបន់ឆ្លងកាត់ និង ជាផ្លូវផ្គត់ផ្គង់សម្រាប់សង្គ្រាមនៅវៀតណាមខាងត្បូងតាមក្រុងព្រះសីហនុ
16
។ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៧០-១៩៧៥ សម្តេច សីហនុ គឺជាឥស្សរជនដ៏សំខាន់សម្រាប់ភាពស្របច្បាប់ខាងនយោបាយ ក្នុងការជួយខ្មែរក្រហមបង្ក្រាបក្រុមប្រឆាំងមួយចំនួន ទោះបីជាព្រះអង្គត្រូវបានកាត់បន្ថយប្រជាប្រិយភាពនៅក្នុងស្រុកក៏ដោយ
17
។
បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារនៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ វៀតណាម និង ប.ក.ក មានគោលបំណងរយៈពេលខ្លីដូចគ្នាក្នុងការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ ដើម្បីធានាសន្តិសុខជម្រករបស់វៀតណាមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា
18
។ វៀតណាមបានផ្តល់ឱ្យ ប.ក.ក នូវ “កម្លាំងយោធាជាច្រើន” និង បានចាប់ផ្តើមការវាយលុកប្រឆាំងនឹងសាធារណរដ្ឋខ្មែរនៅតំបន់ភាគខាងកើតកម្ពុជា
19
។ វៀតណាមបានភៀសខ្លួនចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានបង្កើតមធ្យោបាយនយោបាយពីរ សម្រាប់បង្កើតការគ្រប់គ្រងនយោបាយរបស់ខ្លួនលើក្រុម បះបោរកម្ពុជា៖ គណៈកម្មាធិការទំនាក់ទំនងដែលគ្រប់គ្រងដោយពួកវៀតណាម និង រចនាសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា ដែលគ្រប់គ្រងដោយភ្នាក់ងារខ្មែរដែលវៀតណាមបណ្តុះបណ្តាលពីទីក្រុងហាណូយ (“ខ្មែរវៀត មិញ”)
20
។ ដោយដឹងពីយុទ្ធសាស្ត្រនេះ ប៉ុល ពត និង មេដឹកនាំផ្សេងទៀតបានដកមនុស្សទាំងនោះចេញពីតំណែងអំណាចនៅឆ្នាំ១៩៧០-១៩៧២ ហើយសម្លាប់មនុស្សទាំងនោះភាគច្រើននៅឆ្នាំ១៩៧៥ និង ក្រោយមកទៀត
21
។
បន្ទាប់ពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពអាមេរិក និង វៀតណាមនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៣ ទាហានវៀតណាមមួយចំនួននៅតែជួយ ប.ក.ក ក្នុងការដឹកជញ្ជូនអាវុធ និង គ្រាប់រំសេវ ដែលផ្តល់ដោយប្រទេសចិនតាមរយៈផ្លូវលំហូជីមិញ
22
។ ពួកកុម្មុយនិស្តកម្ពុជាបានចាត់ទុកពួកកុម្មុយនិស្តវៀតណាមជាសត្រូវចម្បងរបស់ខ្លួន ទោះបីជាសត្រូវរួមរបស់ខ្លួនគឺសហរដ្ឋអាមេរិក និង របបរណបរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងប្រទេសទាំងពីរក៏ដោយ
23
។
ជម្លោះប្រដាប់អាវុធ
យោងតាមលោក Morris បញ្ហាព្រំដែនមិនមែនជាមូលហេតុពិតប្រាកដនៃជម្លោះរវាងវៀតណាម និង កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ គឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងថាមានបញ្ហានយោបាយដ៏ស៊ីជម្រៅទៅវិញទេ
24
។
កងកម្លាំងកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ បានធ្វើការលុកលុយទ្រង់ទ្រាយធំចំនួនពីរចូលទៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម៖ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៧ បណ្តាលឲ្យជនស៊ីវិលស្លាប់បាត់បង់ជីវិតយ៉ាងច្រើន ហើយនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៧ បានសម្លាប់ជនស៊ីវិលវៀតណាមយ៉ាងច្រើន
25
។ កងទ័ពវៀតណាមបានវាយបកចូលទឹកដីកម្ពុជា ហើយបានដកថយដោយស្ម័គ្រចិត្តនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៨
26
។ លោក Morris យល់ឃើញថា ការវាយប្រហាររបស់ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ មានលក្ខណៈញុះញង់ និង មិនសមហេតុផល ដោយផ្អែកលើភាពខុសគ្នានៃកម្លាំងខ្លួន ខាងបរិមាណ និង គុណភាព៖ ចំនួនកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ (កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យមាន ៧០.០០០ ទល់នឹងទាហានវៀតណាម ៦១៥.០០០) អាវុធ បទពិសោធន៍ប្រើប្រាស់អាវុធ និង ការបញ្ជា
27
។
លោក Morris បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា មាន “និន្នាការភ័យខ្លាចខ្លាំងនៅក្នុងវប្បធម៌នយោបាយកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ”
28
ទោះបីជាយ៉ាងណាលោកបានរកឃើញភ័ស្តុតាងនៅក្នុងបណ្ណសាររបស់សូវៀតអំពី “ការប៉ុនប៉ងបះបោរប្រឆាំងនឹងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ”
29
។ ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៥ មានការបោសសម្អាតផ្ទៃក្នុងទៅលើសមាជិកដែលស្មោះត្រង់នឹង ប.ក.ក ដោយសារ ប៉ុល ពត គិតថាសមាជិកទាំងនោះ រួមទាំងកម្មាភិបាលភូមិភាគបូព៌ាផង គឺជាជនក្បត់ ឬជាភ្នាក់ងារវៀតណាម
30
។ លោក Morris បាននិយាយថា៖ “ខ្ញុំគិតថាវាមិនត្រឹមតែជាការភ័យខ្លាចប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងចង់បង្ហាញថាភាពទន់ខ្សោយនៅក្នុងជម្លោះជាមួយវៀតណាម”
31
។ ដំបូង វៀតណាមសង្ឃឹមថាមានការបះបោរផ្តួលរំលំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលរឿងនេះមិនបានកើតឡើង វៀតណាមបានសម្រេចចិត្តឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជាក្នុងពេលមួយនៅឆ្នាំ១៩៧៨
32
។
ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា ឬ កា.ហ៊្សេ.បេ
លោក Morris បានពន្យល់ថា ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា ឬ កា.ហ៊្សេ.បេ មិនត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងន័យត្រង់សំដៅលើទីភ្នាក់ងារស៊ើបអង្កេតទាំងនេះទេ ដោយសារក្នុងការប្រើពាក្យនេះ គឺមានចេតនា មនោគមន៍វិជ្ជា និង គោលបំណង ខុសៗគ្នាទាំងស្រុង ដែលជាផ្នែកមួយនៃផែនការសម្ងាត់ដ៏អស្ចារ្យ
33
។ ពាក្យទាំងនេះត្រូវបានប្រើសំដៅទៅលើអ្នកដែលមានទំនោរទៅរកខាងចក្រពត្តិនិយមលោកខាងលិច និង អ្នកដែលមានទំនោរទៅរកពួក សូវៀត ឬវៀតណាម (ពួកសើរើនិយម)
34
។
ការសន្និដ្ឋាន
អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង បានយោងភ័ស្តុតាងរបស់លោក Morris និង អ្នកផ្សេងទៀត នៅពេលសន្និដ្ឋានថា (i) វៀតណាមត្រូវបានសម្រេចថាជា “សត្រូវស្រួចស្រាវ” យូរអង្វែងរបស់កម្ពុជាតាំងពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧១
35
(ii) ជម្លោះប្រដាប់អាវុធរវាងប្រទេសទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមក្នុងអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥ ប៉ុន្តែមិនមានការវាយលុកទ្រង់ទ្រាយធំដោយកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យចូលទៅក្នុងទឹកដីវៀតណាមក្នុងខែមេសា និង កញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៧ ដូចដែលប្រកាសដោយអាជ្ញាធរវៀតណាមនោះទេ
36
និង (iii) ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា, កា.ហ៊្សេ.បេ និង ភ្នាក់ងារវៀតណាមត្រូវបានប្រើក្នុងគោលបំណងវាយប្រហារខាងវោហាសាស្ត្រ និង បង្ហាញពីការភ័យខ្លាចរបស់ ប.ក.ក ចំពោះឥទ្ធិពលពីខាងក្រៅនានាមកលើប្រជាជននៅក្នុងកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ
37
។
ដោយសារតែវិសាលភាពសំណុំរឿង ០០២/០២ មានកំណត់ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងបានផ្អែកលើសក្ខីកម្មរបស់លោក Morris អំពីការលុកលុយចូលក្នុងទឹកដីវៀតណាម សម្រាប់តែការវាយតម្លៃពីភាពអាចជឿជាក់បានរបស់សាក្សី ការស្វែងយល់អំពីបរិបទជម្លោះប្រដាប់អាវុធ ឬការចាប់ខ្លួនជនជាតិវៀតណាមលើទឹកដីរបស់វៀតណាម និង ការបញ្ជូនជនជាតិវៀតណាមមកមន្ទីរ ស-២១
38
។
អង្គជំនុំជម្រះតុលាការកំពូលយល់ឃើញថា អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងមិនមានកំហុសក្នុងការចាត់តាំងលោក Morris ជាអ្នកជំនាញលើលក្ខណៈនៃជម្លោះប្រដាប់អាវុធនោះទេ ដោយពិចារណាទៅលើបទពិសោធន៍ស្រាវជ្រាវដ៏ទូលំទូលាយរបស់គាត់ និង ចំណេះដឹងឯកទេសអំពីទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-វៀតណាម ក្នុងអំឡុងពេលវេលាដែលពាក់ព័ន្ធ
39
។
វីដេអូ
កាលបរិច្ឆេទ | កំណត់ហេតុជាលាយលក្ខណ៍អក្សរនៃកិច្ចដំណើរការនីតិវិធីជំនុំជម្រះ | លេខប្រតិចារិក |
---|---|---|
ថ្ងៃទី១៨ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦ | E1/485 | E1/485.1 |
ថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦ | E1/486 | E1/486.1 |
ថ្ងៃទី២០ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦ | E1/487 | E1/487.1 |
ចំណងជើងឯកសារជាភាសាខ្មែរ | ចំណងជើងឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស | ចំណងជើងឯកសារជាភាសាបារាំង | លេខឯកសារ D | លេខឯកសារ E3 |
---|---|---|---|---|
ស្ទីហ្វិន ជេ. ម័ររីស: ប្រភពដើមនៃសម្ព័ន្ធភាពវៀតណាម- សូវៀត។ បណ្ឌិតសភាចារ្យ សកលវិទ្យាល័យកូឡុំប៊ី ឆ្នាំ១៩៨៧ | Morris J., Stephen. The origins of the Soviet Vietnamese alliance. Doctoral Dissertation, Columbia University. 1987 | Morris J., Stephen. The origins of the Soviet Vietnamese alliance. Thèse de doctorat, Université de Columbia. 1987 | ||
ស្ទីហ្វិន ជេ. ម័ររីស “ហេតុអ្វី វៀតណាមឈ្លានពានកម្ពុជា៖ វប្បធម៌នយោបាយ និងមូល-ហេតុនៃសង្គ្រាម” | Morris J., Stephen. Why Vietnam invaded Cambodia. Political Culture and the Causes of War | Morris J., Stephen. Pourquoi le Vietnam a envahi le Cambodge. La Culture politique et les Causes de la guerre |