Stephen John MORRIS - អ.វ.ត.ក.

សាវតារ និង តួនាទី

លោក John Stephen Morris គឺជាអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិអូស្ត្រាលី ដែលសិក្សាអំពីកិច្ចការអន្តរជាតិ និងប្រវត្តិសាស្ត្រ និង ជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ “ហេតុអ្វីបានជាវៀតណាមឈ្លានពានកម្ពុជា” និង អត្ថបទនានាស្តីពីបទពិសោធន៍របស់គាត់ជាមួយនឹងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩ គាត់បានផ្តល់សក្ខីកម្មក្នុងនាមជាអ្នកជំនាញក្នុងសំណុំរឿង ០០២/០២ ស្តីពីទំនាក់ទំនងវៀតណាម-កម្ពុជា ជម្លោះប្រដាប់អាវុធ និង ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា ឬ កា.ហ៊្សេ.បេ ។ លោក Morris បានមកទស្សនាតំបន់គ្រប់គ្រងដោយពួកឧទ្ទាមកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ១៩៨៣ និង បានជួបជាមួយមេដឹកនាំផ្សេងៗ ដូចជា អៀង សារី និង សម្តេច នរោត្តម សីហនុ ។ គាត់បានចូលមើលបណ្ណសារអតីតបក្សកុម្មុយនីស្តសហភាពសូវៀត ស្តីពីប្រវត្តិនៃសង្គ្រាមវៀតណាម និង សង្គ្រាមកម្ពុជា ។ បណ្ណសារទាំងនោះមានឯកសារកុម្មុយនីស្តវៀតណាម និង បទសម្ភាសន៍ ឬការពិភាក្សាធ្វើឡើងដោយមន្ត្រីសូវៀតអំពីបញ្ហាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ លោក Morris បានបញ្ជាក់ថា វៀតណាម ដែលបានទទួលការបណ្តុះបណ្តាលពី សូវៀត និង ចិន រាប់ទសវត្សរ៍មកហើយនោះ មានជំនាញជាងកម្ពុជាទាក់ទងនឹងសិល្បៈនៃការឃោសនា ។

ទំនាក់ទំនងវៀតណាម-កម្ពុជា

លោក Morris បានពន្យល់ថាទឹកដីវៀតណាមបានមកពីការឈ្លានពានទឹកដីដែលគ្រប់គ្រងដោយក្រុមជាតិ ពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ចាម និង កម្ពុជា ។ វៀតណាមគិតថាឥណ្ឌូចិនជាកន្លែងដែលពួកគេមានប្រៀបលើ ឡាវ និង កម្ពុជា ខាងផ្នែកដឹកនាំ ។ ទស្សនៈសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិនទាំងមូល ដែលផ្តួចផ្តើមឡើងក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ គឺជាកាតាលីករណែនាំ និង ជាកត្តាជំរុញអាកប្បកិរិយារបស់វៀតណាមចំពោះប្រទេសកម្ពុជាក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មក ។ លោក Morris បានរំលឹកថា បានអានរបាយការណ៍ឆ្នាំ១៩៧៣ នៅក្នុងបណ្ណាសារសូវៀតអំពីគោលដៅរបស់ទីក្រុងហាណូយក្នុងការ “ជំនួសរបបប្រតិកិរិយានៅទីក្រុងសៃហ្កន់ ទីក្រុងវៀង ចាន់ និង ទីក្រុងភ្នំពេញ” និង ក្នុង “ការប្តូរទៅកាន់ការបង្កើតសហព័ន្ធប្រទេសឥណ្ឌូចិន” ។ រហូតមកទល់ពេលថ្មីកន្លងទៅនេះ ស្មារតីជាតិនិយមវៀតណាម នៅតែមានចរិតវាតទីនិយម ។ ពួកគេមានទស្សនៈមើលងាយចំពោះប្រជាជនកម្ពុជាថាអន់ជាងខ្លួន បើទោះជាពួកគេមិនបានបញ្ចេញឲ្យឃើញជាសាធារណៈ និង ជាចំហរក៏ដោយ ។ ដើមកំណើតនៃចលនាកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា ចាប់ផ្តើមតាំងពីការបង្កើតបក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាមដោយហូជី មិញ ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៩៣០ ។ នៅឆ្នាំ១៩៥១ វៀតណាមបានបង្កើត សាខាបក្ស-កុម្មុយនិស្តនៅកម្ពុជា និងឡាវ ដែលមានជនជាតិខ្មែរឬ ឡាវតិចតួច ហើយមានភាគច្រើនជាប្រជាជនដែលមានវប្បធម៌លាយឡំជាមួយវៀតណាម ។ ចាប់ពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ ដល់ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ វិធីសាស្ត្រដែលវៀតណាមមានជាយូរមកហើយដែលយកគំរូតាមសហភាពសូវៀត គឺត្រូវប្រើមនុស្សដែលវៀតណាមចាត់ទុកថាស្មោះត្រង់ឲ្យបង្កើតបក្សកុម្មុយនីស្តនៅក្នុងប្រទេសផ្សេងទៀត ។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៧០ បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា (“ប.ក.ក”) និង វៀតណាម មានគោលបំណងផ្សេងៗគ្នា៖ បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជាចង់ផ្តួលរំលំ សម្តេច សីហនុ ចំណែកវៀតណាមចង់ទុកព្រះអង្គឱ្យកាន់អំណាច ដើម្បីប្រើប្រាស់ប្រទេសកម្ពុជាជាតំបន់ឆ្លងកាត់ និង ជាផ្លូវផ្គត់ផ្គង់សម្រាប់សង្គ្រាមនៅវៀតណាមខាងត្បូងតាមក្រុងព្រះសីហនុ ។ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៧០-១៩៧៥ សម្តេច សីហនុ គឺជាឥស្សរជនដ៏សំខាន់សម្រាប់ភាពស្របច្បាប់ខាងនយោបាយ ក្នុងការជួយខ្មែរក្រហមបង្ក្រាបក្រុមប្រឆាំងមួយចំនួន ទោះបីជាព្រះអង្គត្រូវបានកាត់បន្ថយប្រជាប្រិយភាពនៅក្នុងស្រុកក៏ដោយ ។ បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារនៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ វៀតណាម និង ប.ក.ក មានគោលបំណងរយៈពេលខ្លីដូចគ្នាក្នុងការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ ដើម្បីធានាសន្តិសុខជម្រករបស់វៀតណាមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ វៀតណាមបានផ្តល់ឱ្យ ប.ក.ក នូវ “កម្លាំងយោធាជាច្រើន” និង បានចាប់ផ្តើមការវាយលុកប្រឆាំងនឹងសាធារណរដ្ឋខ្មែរនៅតំបន់ភាគខាងកើតកម្ពុជា ។ វៀតណាមបានភៀសខ្លួនចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានបង្កើតមធ្យោបាយនយោបាយពីរ សម្រាប់បង្កើតការគ្រប់គ្រងនយោបាយរបស់ខ្លួនលើក្រុម បះបោរកម្ពុជា៖ គណៈកម្មាធិការទំនាក់ទំនងដែលគ្រប់គ្រងដោយពួកវៀតណាម និង រចនាសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា ដែលគ្រប់គ្រងដោយភ្នាក់ងារខ្មែរដែលវៀតណាមបណ្តុះបណ្តាលពីទីក្រុងហាណូយ (“ខ្មែរវៀត មិញ”) ។ ដោយដឹងពីយុទ្ធសាស្ត្រនេះ ប៉ុល ពត និង មេដឹកនាំផ្សេងទៀតបានដកមនុស្សទាំងនោះចេញពីតំណែងអំណាចនៅឆ្នាំ១៩៧០-១៩៧២ ហើយសម្លាប់មនុស្សទាំងនោះភាគច្រើននៅឆ្នាំ១៩៧៥ និង ក្រោយមកទៀត ។ បន្ទាប់ពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពអាមេរិក និង វៀតណាមនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៣ ទាហានវៀតណាមមួយចំនួននៅតែជួយ ប.ក.ក ក្នុងការដឹកជញ្ជូនអាវុធ និង គ្រាប់រំសេវ ដែលផ្តល់ដោយប្រទេសចិនតាមរយៈផ្លូវលំហូជីមិញ ។ ពួកកុម្មុយនិស្តកម្ពុជាបានចាត់ទុកពួកកុម្មុយនិស្តវៀតណាមជាសត្រូវចម្បងរបស់ខ្លួន ទោះបីជាសត្រូវរួមរបស់ខ្លួនគឺសហរដ្ឋអាមេរិក និង របបរណបរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងប្រទេសទាំងពីរក៏ដោយ ។

ជម្លោះប្រដាប់អាវុធ

យោងតាមលោក Morris បញ្ហាព្រំដែនមិនមែនជាមូលហេតុពិតប្រាកដនៃជម្លោះរវាងវៀតណាម និង កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ គឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងថាមានបញ្ហានយោបាយដ៏ស៊ីជម្រៅទៅវិញទេ ។ កងកម្លាំងកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ បានធ្វើការលុកលុយទ្រង់ទ្រាយធំចំនួនពីរចូលទៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម៖ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៧ បណ្តាលឲ្យជនស៊ីវិលស្លាប់បាត់បង់ជីវិតយ៉ាងច្រើន ហើយនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៧ បានសម្លាប់ជនស៊ីវិលវៀតណាមយ៉ាងច្រើន ។ កងទ័ពវៀតណាមបានវាយបកចូលទឹកដីកម្ពុជា ហើយបានដកថយដោយស្ម័គ្រចិត្តនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៨ ។ លោក Morris យល់ឃើញថា ការវាយប្រហាររបស់ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ មានលក្ខណៈញុះញង់ និង មិនសមហេតុផល ដោយផ្អែកលើភាពខុសគ្នានៃកម្លាំងខ្លួន ខាងបរិមាណ និង គុណភាព៖ ចំនួនកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ (កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យមាន ៧០.០០០ ទល់នឹងទាហានវៀតណាម ៦១៥.០០០) អាវុធ បទពិសោធន៍ប្រើប្រាស់អាវុធ និង ការបញ្ជា ។ លោក Morris បានផ្តល់សក្ខីកម្មថា មាន “និន្នាការភ័យខ្លាចខ្លាំងនៅក្នុងវប្បធម៌នយោបាយកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ” ទោះបីជាយ៉ាងណាលោកបានរកឃើញភ័ស្តុតាងនៅក្នុងបណ្ណសាររបស់សូវៀតអំពី “ការប៉ុនប៉ងបះបោរប្រឆាំងនឹងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ” ។ ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៥ មានការបោសសម្អាតផ្ទៃក្នុងទៅលើសមាជិកដែលស្មោះត្រង់នឹង ប.ក.ក ដោយសារ ប៉ុល ពត គិតថាសមាជិកទាំងនោះ រួមទាំងកម្មាភិបាលភូមិភាគបូព៌ាផង គឺជាជនក្បត់ ឬជាភ្នាក់ងារវៀតណាម ។ លោក Morris បាននិយាយថា៖ “ខ្ញុំគិតថាវាមិនត្រឹមតែជាការភ័យខ្លាចប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងចង់បង្ហាញថាភាពទន់ខ្សោយនៅក្នុងជម្លោះជាមួយវៀតណាម” ។ ដំបូង វៀតណាមសង្ឃឹមថាមានការបះបោរផ្តួលរំលំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលរឿងនេះមិនបានកើតឡើង វៀតណាមបានសម្រេចចិត្តឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជាក្នុងពេលមួយនៅឆ្នាំ១៩៧៨ ។

ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា ឬ កា.ហ៊្សេ.បេ

លោក Morris បានពន្យល់ថា ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា ឬ កា.ហ៊្សេ.បេ មិនត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងន័យត្រង់សំដៅលើទីភ្នាក់ងារស៊ើបអង្កេតទាំងនេះទេ ដោយសារក្នុងការប្រើពាក្យនេះ គឺមានចេតនា មនោគមន៍វិជ្ជា និង គោលបំណង ខុសៗគ្នាទាំងស្រុង ដែលជាផ្នែកមួយនៃផែនការសម្ងាត់ដ៏អស្ចារ្យ ។ ពាក្យទាំងនេះត្រូវបានប្រើសំដៅទៅលើអ្នកដែលមានទំនោរទៅរកខាងចក្រពត្តិនិយមលោកខាងលិច និង អ្នកដែលមានទំនោរទៅរកពួក សូវៀត ឬវៀតណាម (ពួកសើរើនិយម) ។

ការសន្និដ្ឋាន

អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង បានយោងភ័ស្តុតាងរបស់លោក Morris និង អ្នកផ្សេងទៀត នៅពេលសន្និដ្ឋានថា (i) វៀតណាមត្រូវបានសម្រេចថាជា “សត្រូវស្រួចស្រាវ” យូរអង្វែងរបស់កម្ពុជាតាំងពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧១ (ii) ជម្លោះប្រដាប់អាវុធរវាងប្រទេសទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមក្នុងអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥ ប៉ុន្តែមិនមានការវាយលុកទ្រង់ទ្រាយធំដោយកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យចូលទៅក្នុងទឹកដីវៀតណាមក្នុងខែមេសា និង កញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៧ ដូចដែលប្រកាសដោយអាជ្ញាធរវៀតណាមនោះទេ និង (iii) ពាក្យ សេ.អ៊ី.អា, កា.ហ៊្សេ.បេ និង ភ្នាក់ងារវៀតណាមត្រូវបានប្រើក្នុងគោលបំណងវាយប្រហារខាងវោហាសាស្ត្រ និង បង្ហាញពីការភ័យខ្លាចរបស់ ប.ក.ក ចំពោះឥទ្ធិពលពីខាងក្រៅនានាមកលើប្រជាជននៅក្នុងកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។ ដោយសារតែវិសាលភាពសំណុំរឿង ០០២/០២ មានកំណត់ អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងបានផ្អែកលើសក្ខីកម្មរបស់លោក Morris អំពីការលុកលុយចូលក្នុងទឹកដីវៀតណាម សម្រាប់តែការវាយតម្លៃពីភាពអាចជឿជាក់បានរបស់សាក្សី ការស្វែងយល់អំពីបរិបទជម្លោះប្រដាប់អាវុធ ឬការចាប់ខ្លួនជនជាតិវៀតណាមលើទឹកដីរបស់វៀតណាម និង ការបញ្ជូនជនជាតិវៀតណាមមកមន្ទីរ ស-២១ ។ អង្គជំនុំជម្រះតុលាការកំពូលយល់ឃើញថា អង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងមិនមានកំហុសក្នុងការចាត់តាំងលោក Morris ជាអ្នកជំនាញលើលក្ខណៈនៃជម្លោះប្រដាប់អាវុធនោះទេ ដោយពិចារណាទៅលើបទពិសោធន៍ស្រាវជ្រាវដ៏ទូលំទូលាយរបស់គាត់ និង ចំណេះដឹងឯកទេសអំពីទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-វៀតណាម ក្នុងអំឡុងពេលវេលាដែលពាក់ព័ន្ធ ។

វីដេអូ

សក្ខីកម្ម
កាលបរិច្ឆេទ	កំណត់ហេតុជាលាយលក្ខណ៍អក្សរនៃកិច្ចដំណើរការនីតិវិធីជំនុំជម្រះ	លេខប្រតិចារិក
ថ្ងៃទី១៨ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦	E1/485	E1/485.1
ថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦	E1/486	E1/486.1
ថ្ងៃទី២០ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦	E1/487	E1/487.1

ឯកសារពាក់ព័ន្ធ
ចំណងជើងឯកសារជាភាសាខ្មែរ	ចំណងជើងឯកសារជាភាសាអង់គ្លេស	ចំណងជើងឯកសារជាភាសាបារាំង	លេខឯកសារ D	លេខឯកសារ E3
ស្ទីហ្វិន ជេ. ម័ររីស: ប្រភពដើមនៃសម្ព័ន្ធភាពវៀតណាម- សូវៀត។ បណ្ឌិតសភាចារ្យ សកលវិទ្យាល័យកូឡុំប៊ី ឆ្នាំ១៩៨៧	Morris J., Stephen. The origins of the Soviet Vietnamese alliance. Doctoral Dissertation, Columbia University. 1987	Morris J., Stephen. The origins of the Soviet Vietnamese alliance. Thèse de doctorat, Université de Columbia. 1987
ស្ទីហ្វិន ជេ. ម័ររីស “ហេតុអ្វី វៀតណាមឈ្លានពានកម្ពុជា៖ វប្បធម៌នយោបាយ និងមូល-ហេតុនៃសង្គ្រាម”	Morris J., Stephen. Why Vietnam invaded Cambodia. Political Culture and the Causes of War	Morris J., Stephen. Pourquoi le Vietnam a envahi le Cambodge. La Culture politique et les Causes de la guerre