ដោយ សឹម សុរិយ៉ា អ្នកប្រឹក្សាការផ្នែកច្បាប់ នៃ អ.វ.ត.ក/ ថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៣
ដើម្បីរៀបចំបញ្ចប់កិច្ចការតុលាការ និងចាប់ផ្តើមមុខងារសេសសល់ របស់អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា (អ.វ.ត.ក) សហចៅក្រមរបាយការណ៍ស្តីពីមុខងារសេសល់ពាក់ព័ន្ធនឹងជនរងគ្រោះ បានប្រមូលមតិយោបល់ផ្សេងៗពីសាធារណៈជន ហើយបានផ្តល់អនុសាសន៍ឱ្យផ្នែករដ្ឋបាល អ.វ.ត.ក. ធ្វើការផ្អែកលើមូលដ្ឋានកិច្ចការដែលមានស្រាប់ហើយដែលមានក្នុងស្រុក ដើម្បីរក្សាបាននិរន្តរភាពនិងបរិយាប័ន្ទ។ក្នុងស្មារតីនេះ ខ្ញុំបានទៅទស្សនកិច្ចនៅដេប៉ាតឺម៉ង់ចិត្តវិទ្យានៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ ដោយសារកាលពីឆ្នាំ ២០២១ ដេប៉ាតឺម៉ង់នេះ បានលើកគំនិតមួយសិក្សាលើសុខភាពផ្លូវចិត្តនៃប្រជាជនកម្ពុជា ហើយដាក់ជូនមកសហចៅក្រមរបាយការណ៍ស្តីពីមុខងារសេសសល់ពាក់ព័ន្ធនឹងជនរងគ្រោះ។ ក្នុងការទស្សនកិច្ចនេះ ខ្ញុំបានទទួលផលហួសពីការរំពឹងទុក ដោយសារថាបណ្តានិស្សិតចាប់រម្មណ៍ចង់ដឹងបន្ថែមច្រើនលើសពីផលប៉ះពាល់ផ្លូវចិត្តនៃរបបខ្មែរក្រហមមកលើសង្គមបច្ចុប្បន្ន។
និស្សិតសួរសំណួរដូចជា ហេតុអ្វីបានជាឥឡូវមានសន្តិភាព ហើយបែរនាំគ្នាទៅរៀនពីរឿងអតីតកាលដែលវេទនាសម័យខ្មែរក្រហមនោះ។ ខ្ញុំប្រាប់ប្អូនៗនិស្សិតថា ពីព្រោះ មូលហេតុដែលនាំឱ្យកើតសង្គ្រាមគឺ តាមពិតកើតមាននៅពេលមានសន្តិភាពហ្នឹងឯង ហើយមនុស្សជាច្រើន មើលមូលហេតុទាំំងនេះមិនឃើញ នោះទេ។
ទស្សនកិច្ចរបស់ខ្ញុំនៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ ឃើញថា វិស័យអប់រំមានការរីកចម្រើន មានមុខវិជ្ជាច្រើនទូលាយ ធនធាន និងឧបករណ៍ឯកទេសស្រាវជ្រាវ ជាដើម
នៅថ្ងៃទី ១៦ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០២៣ ខ្ញុំបានដើរកាត់ទីធ្លាដ៏ធំទូលាយ ធ្វើឱ្យអារម្មណ៍បានស្រស់ស្រាយរួចទៅហើយ។ ពីខាងវិទ្យាស្ថានភាសាបរទេសទៅខាងវិទ្យាស្ថានចិត្តវិទ្យា ខ្ញុំបានឃើញមានអគារថ្មីៗប្រៀបហ្នឹងឆ្នាំ១៩៩៤ ពេលដែលខ្ញុំរៀននៅទីនោះ គឺមានទាំងអគារកីឡា អគារប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងសារគមនាគមន៍ ហាងកាហ្វេ ក្រោមម្លប់ជ្រៃម្ខាងផ្លូវ ហើយក៏មាននិស្សិតអង្គុយរៀនលើតុជាជួរនៅម្ខាងទៀត។ នៅដេប៉ាតឺម៉ង់ចិត្តវិទ្យា ខ្ញុំទទួលបានការរាក់ទាក់និងការបង្ហាញពីសមត្ថភាព គម្រោង និង ក្រុមការងារដែលកំពុងបំពេញកិច្ចការដ៏មមាញឹករបស់ពួកគេ។ ចិត្តវិទ្យា ជាមុខវិទ្យាថ្មីតែកំពុងមានតម្រូវការខ្ពស់ ហើយខ្ញុំរីករាយដែលបានឃើញការដាក់រៀនមុខវិទ្យានេះ ការចាត់ចែងធនធាន និងកម្មវិធីសម្រាប់បម្រើការស្រាវជ្រាវរបស់ប្អូនៗនិស្សិត។ នេះជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់អភិវឌ្ឈប្រទេស។ ។
នៅពេលដើរត្រឡប់មកវិញ ខ្ញុំក៏បានជួបមិត្តរួមថ្នាក់កាលរៀននៅវិទ្យាស្ថានភាសាបរទេសនេះ។ បច្ចុប្បន្ន គាត់បង្រៀននៅវិទ្យាស្ថានសិក្សាអន្តរជាតិ និងគោលនយោបាយសាធារណៈ។ គាត់ពន្យល់ថាវិទ្យាស្ថាននេះមានមុខវិជ្ជាជាច្រើនក្នុងនោះមានទាំងមីក្រូសេដ្ឋកិច្ច ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច និងស្ថិតិផង។ ខ្ញុំតបថា “អូ! កាលខ្ញុំរៀនមុខវិជ្ជាទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ ក៏គេឱ្យរៀនមុខវិជ្ជាទាំងនេះដែរ”។ ការដាក់មុខវិជ្ជារៀននេះ ពិតជាត្រូវចិត្តខ្ញុំណាស់ ពីព្រោះតាមពិសោធន៍កន្លងមក វាជាមុខវិជ្ជាមូលដ្ឋានត្រូវការប្រើជាចំាចាច់ទោះអ្នកណារៀនមុខវិជ្ជាអ្វីផ្សេងក៏ដោយ។ ដល់ពេលគាត់សួរខ្ញុំម្តង គាត់ថា៖
តើ អ.វ.ត.ក. មានសារៈសំខាន់អ្វីខ្លះសម្រាប់ប្រទេស និងប្រជាជនកម្ពុជា?
ដូចដែលខ្ញុំធ្លាប់ពិភាក្សាជាមួយអ្នកផ្សេងៗទៀតដែរ មិត្តខ្ញុំគាត់ដឹងឮសារៈសំខាន់តិចតួច ហើយឮមតិទិតៀនច្រើនជាង ដូចជា តុលាការនេះយូរម្ល៉េះ ចាយលុយអស់ច្រើនម្ល៉េះ? ពេលជជែកលេងជាមួយមិត្តរបស់ខ្ញុំនិងលោកគ្រូផ្សេងទៀត ខ្ញុំឆ្លៀតឳកាសធ្វើឱ្យគាត់ចាប់អារម្មណ៍លើលទ្ធផលនៃ អ.វ.ត.ក. ដែលមិនទាន់មានការផ្សព្វផ្សាយ និងយល់ដឹងច្រើននៅឡើយ។
ខ្ញុំជជែកអំពីទំនាក់ទំនងការងាររបស់ អ.វ.ត.ក. ទៅ យុទ្ធសាស្ត្រ ឈ្នះ-ឈ្នះ របស់កម្ពុជា ដែលក្នុងនោះ គ្រប់ភាគីនៃជម្លោះ សុទ្ធតែទទួលផលចំណេញពីការចូលរួមជាមួយនឹងរក្សាសន្តិភាព ហើយដែលជាមូលដ្ឋាននៃការបង្រួបបង្រួមជាតិខ្មែរ បញ្ចប់សង្គ្រាម និងការបង្ហូរឈាម។ យុទ្ធសាស្ត្រនេះ គឺអាចយកមកពន្យល់តប នឹងមតិទិតៀន អ.វ.ត.ក. ដែលថា “មានការជំនុំជម្រះលើបុគ្គលតែប៉ុន្មាននាក់តិចពេក” ហើយគួរ “មានការជំនុំជម្រះឱ្យបានបុគ្គលច្រើននាក់ជាងនេះ” ។ ផ្អែកលើការចរចារ និងការព្រមព្រៀងជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិ ដោយសារ អ.វ.ត.ក ជាតុលាការជាតិ អាណត្តិតុលាការនេះ ក្រោយមកត្រូវអនុម័តដោយអ្នកច្បាប់កម្ពុជា។
អាណត្តិ អ.វ.ត.ក. មានយុត្តាធិការដោយមានកំណត់ ទៅលើអង្គសេចក្តី ពេលវេលា និង បុគ្គលដែលត្រូវជំនុំជម្រះ។ ដោយមានការព្រមព្រៀងពីអង្គការសហប្រជាជាតិ រដ្ឋសភាកម្ពុជា បានអនុម័តថា មានតែ មេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ នៃរបបខ្មែរក្រហម និងអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុត ចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មនៃរបបនោះតែប៉ុណ្ណោះ ត្រូវយកមកជំនុំជម្រះ។ តាមរបៀបសរសេរពីយុត្តាធិការបុគ្គលនេះ គេអាចយល់ថា ជាការឆ្លុះបញ្ចាំងពីយុទ្ធសាស្រ្ត ឈ្នះ-ឈ្នះ នេះឯង។ ដោយយកតែមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ និងអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុត មកជំនុំជម្រះ កម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមថ្នាក់ក្រោម មិនត្រូវបានគេយកដាក់ឱ្យទទួលខុសត្រូវចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មនៃរបបនោះទេ។
ទស្សនទាននៃយុត្តាធិការបុគ្គលមានកំណត់ដែលសំដៅរក្សាសន្តិភាព និងការបង្រួបបង្រួមនេះ បានពិភាក្សា ជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិ អស់រយៈពេលជិតមួយទសវត្ស មុនបានអនុម័តទៅជាច្បាប់។ ការចរចារយៈពេលវែង មានន័យថា ដៃគូអន្តរជាតិរបស់ អ.វ.ត.ក. បានគិតផ្សេងអំពីថាតើបុគ្គលណាខ្លះគួរត្រូវជាប់ក្នុងអាណត្តិរបស់តុលាការនេះ។ ក្រោយមក ចៅក្រមជាតិ និងអន្តរជាតិនៃ អ.វ.ត.ក. ក៏មានទស្សនៈខុសគ្នាដូចកាលពីចរចាគ្នាដែរ ធ្វើឱ្យមានមតិជជែកគ្នាយ៉ាងច្រើនអំពីថាបុគ្គលណាខ្លះគួរនាំយកមកជំនុំជម្រះ ពីឧក្រិដ្ឋកម្មនៃរបបខ្មែរក្រហម? ដោយបណ្តាចៅក្រមយល់ព្រមទទួលយកការបកស្រាយខុសគ្នាពីយុត្តាធិការបុគ្គល ជាចុងក្រោយ មានតែមេដឹកនាំថ្នាក់ជាតិនៃរបបខ្មែរក្រហមតែប៉ុណ្ណោះ ដែលត្រូវយកមកជំនុំជម្រះចំពោះមុខ អ.វ.ត.ក.។ ដោយសារតុលាការបានបញ្ចប់កិច្ចនីតិវិធីសំណុំរឿងកាលពីឆ្នាំ២០២២ ឥឡូវនេះ យើងមានពេលអាចពិនិត្យមើលឡើងវិញ ពីសារៈប្រយោជន៍របស់ អ.វ.ត.ក. ចំពោះសង្គមកម្ពុជាទាំងមូល។
ចំណុចសំខាន់មួយ គឺ ក្រោយពីបានរង់ចាំជាច្រើនទសវត្ស ទីបំផុតជនរងគ្រោះនៃរបបខ្មែរក្រហមក៏ទទួលបានយុត្តិធម៌។ ដោយមានការជំនុំជម្រះតែមេដឹកនាំថ្នាក់ជាតិនៃរបបខ្មែរក្រហម សន្តិភាពដែលកម្ពុជាទទួលបានតាមយុទ្ធសាស្ត្រចរចាមិនធ្លាប់មានពីមុនមកនោះ ក៏រក្សាបានដោយមិនមានការរំខាន។ ដោយសាលក្រមនិង សាលដីកា បានចេញរួចហើយ ទីបំផុតប្រជាជនកម្ពុជាក៏មានប្រភពព័ត៌មានដែលអាចទុកចិត្តបាន ហើយដែលធ្វើឱ្យយើងមានប្រវត្តិសាស្ត្រមិនលម្អៀងអំពីខ្មែរក្រហម និងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ ពោលគឺ មិនអាចមាននរណាមកបដិសេធថាមិនដែលមានឧក្រិដ្ឋកម្ម និងទុក្ខវេទនា កើតឡើងនោះទេ ហើយអ្នកសើរើនិយម ក៏មិនអាចសរសេរបំភ្លៃប្រវត្តិសាស្ត្រឡើងវិញបានដែរ។
មន្ត្រីតុលាការជាតិ មានដាក់គ្រប់រចនាសម្ព័ន្ធ និងលំដាប់ថ្នាក់នៃតុលាការ ធ្វើឱ្យតុលាការអាចយល់ដឹងខ្ពស់ពីសង្គមកម្ពុជាដែលខ្លួនត្រូវថ្លឹងថ្លែងវិនិច្ឆ័យ។ មានការគោរពបូរណភាពដោយសារមានមន្ត្រីកម្ពុជាចូលរួមភាគច្រើន ហើយមានភាពស្របច្បាប់ដោយសារដៃគូ និងមន្ត្រីជំនាញអន្តរជាតិចូលរួម។
ដោយទីតាំង អ.វ.ត.ក. ត្រូវបានបង្កើតឡើង នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជនរងគ្រោះ អ្នករស់រានមានជីវិត និង សាធារណជនកម្ពុជា អាចបានចូលរួមដោយផ្ទាល់ បានច្រើន និងស៊ីជម្រៅ ក្នុងដំណើរការតុលាការ ក្នុងនាមជាភាគី ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ដែលជាតួនាទីថ្មីមានសិទ្ធិចូលរួមក្នុងនីតិវិធីដ៏មានសារៈសំខាន់ និងមិនធ្លាប់មាននៅតុលាការអន្តរជាតិផ្សេងៗទៀត ឬក៏បានចូលរួមជា សាក្សី ដែលមានសិទ្ធិច្រើន។ ជនរងគ្រោះ អ្នករស់រានមានជីវិតផ្សេងទៀត អាចមកសាលសាធារណៈដ៏ធំដែលអាចផ្ទុកអ្នកចូលរួម រហូតដល់ទៅ៥០០នាក់ ដើម្បីទស្សនាការជំនុំជម្រះក្ដីដោយ ផ្ទាល់។ បើសរុប សវនាការច្រើនឆ្នាំកន្លងទៅ មានមនុស្សជិត ២៥០.០០០ នាក់ បានមកតាមដានសវនាការនៅក្នុងសាលសាធារណៈនេះ។ “ចំនួន នេះ ច្រើនជាង ចំនួនសរុបទាំងអស់នៃអ្នកដែលចូលមើលតុលាការ នូរិមបឺក និង តូក្យូ កាលពីក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិសម្រាប់អតីតយូហ្គូស្លាវី និងរ្វាន់ដា តុលាការពិសេសសម្រាប់សេរ៉ាឡេអន តុលាការពិសេសសម្រាប់លីបង់ និង តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ។”
ទោះបីជាតម្លៃយុត្តិធម៌អន្តរកាល មិនអាចវាស់វែងតាមចំនួនទឹកប្រាក់ក៏ដោយ ការដាក់ទីតាំង អ.វ.ត.ក. នៅ កម្ពុជា ជាប្រទេសមានការចំណាយទាបនៅឡើយ ធ្វើឱ្យតុលាការនេះបានចំណាយតែមួយភាគប៉ុណ្ណោះបើ ប្រៀបធៀបនឹងថវិកាដែលតុលាការអន្តរជាតិផ្សេងៗ ជាទូទៅ ត្រូវចំណាយ។ ហើយ នៅថ្ងៃទី ៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២៣ ខាងមុខ ដែលជាខួបលើកទី ៧៥ នៃអនុសញ្ញាស្តីពីបទប្រល័យពូជសាសន៍ ហើយដែល ប្រទេសកម្ពុជា និង ប្រទេសចំនួន១៥២ផ្សេងទៀត ជាហត្ថលេខី វានឹងក្លាយជាថ្ងៃគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍បំផុត ព្រោះ អ.វ.ត.ក. គឺជាតុលាការដំបូងគេ ដែលបានផ្តន្ទាទោសអតីតប្រមុខរដ្ឋពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍។
និយាយពីមិត្តរួមថ្នាក់ខ្ញុំនៅសាលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញវិញ ខ្ញុំរីករាយដែលបានចែករំលែកទៅគាត់ពីសមិទ្ធផលទាំងនេះ។ ខ្ញុំប្រាប់គាត់ថា សាធារណៈជនគ្រប់រូប អាចទៅស្វែងយល់បន្ថែមនៅបណ្ណាល័យនៃ អ.វ.ត.ក. ដែលបានបើកថ្មីៗនេះ នៅកណ្តាលក្រុងភ្នំពេញ មានទាំងកន្លែងសម្រាប់សិក្សា មូលដ្ឋានទិន្នន័យ បំពាក់ឧបករណ៍គ្រប់គ្រាន់។
និស្សិតមកទស្សនកិច្ច និងពិភាក្សា នៅ អ.វ.ត.ក.៖
សន្តិភាពនិងយុត្តិធម៌ អាចដើរទន្ទឹមគ្នាបាន តាមយុទ្ធសាស្ត្រកម្ពុជា
បណ្តានិស្សិតដែលមកទស្សនកិច្ច អ.វ.ត.ក. បានការចាប់អារម្មណ៍និងសួរសំណួរច្រើន។ ប៉ុន្មានថ្ងៃកន្លងទៅនេះ ខ្ញុំបានជួបពិភាក្សាជាមួយនិស្សិតមកពី សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ ភូមិន្ទនីតិសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រ សេដ្ឋកិច្ច និង សាកលវិទ្យាល័យកម្ពុជាគ្រប់គ្រងនិងបច្ចេកវិទ្យា អំពីការស្វែងយល់ពីមូលហេតុនៃសង្គ្រាមដែល កើតមាននៅគ្រាមានសន្តិភាព ក៏ដូចជាសារៈប្រយោជន៍របស់ អ.វ.ត.ក. ចំពោះដំណើរការអភិវឌ្ឍកម្ពុជា ។
នៅក្នុងទសវត្សទី១៩៦០ កម្ពុជាមានសន្តិភាព។ ចុះហេតុអ្វីបានជាកើតសង្គ្រាមនៅឆ្នាំ ១៩៧០? តាមពិត ព្រឹត្តការណ៍ដែលនាំឱ្យមានសង្គ្រាម បានកកើតតាំងពីមុនក្នុងគ្រាមានសន្តិភាពរួចទៅហើយ។ មូលហេតុទាំងឡាយនៅគ្រានោះ មិនសូវមាននរណាមើលឃើញថាមូលហេតុសង្គ្រាមនោះទេ ហើយមើលឃើញតែ នៅក្រោយពេលបានកើតទៅជាអំពើហិង្សារួចទៅហើយ។ ព្រឹត្តការណ៍នៃ មូលហេតុទាំងនេះ មានដូចជា វោហាសាស្រ្តនយោបាយដែលមានលក្ខណៈជូរចត់ និងមានគ្រោះថ្នាក់ ព្រមទាំងមានសកម្មភាពសម្ងាត់របស់អ្នកមានទស្សនៈស្អប់ ឬប្រឆាំងរដ្ឋអំណាច ក្រោមស្លាកធ្វើអំពើល្អ។
ដូចនេះ ទៅថ្ងៃមុខ ដើម្បីថែរក្សាបានសន្តិភាពដែលរកមកបានដោយលំបាក យើងត្រូវយល់ដឹងពីប្រវត្តិសាស្រ្ត និងការពិត ។ ហើយ បណ្ណាល័យ អ.វ.ត.ក. ដាក់ឱ្យចូលមើលប្រវត្តិសាស្ត្រ និង ការពិតទាំងនេះ។ យើងត្រូវចៀសវាងអំពើជ្រុលនិយម និងត្រូវចេះអត់ឱ នគ្នា។ ទាំងអស់នេះ ត្រូវការការចូលរួមរបស់យើងទំាងអស់គ្នា ទើបអាចសម្រេចបាន។
